Voetsporen uit het verleden

Oma (Riek Vogelzang, Moe voor haar kinderen) wordt geboren in Oldenzaal op 7 juni 1891, Opa (Willem Wernink, Pa voor zijn kinderen) in Wiene, gemeente Ambt-Delden, op 10 juli 1893. Hun verhaal begint dus in Twente, provincie Overijssel.

Opa is geboren aan de Goorsestraat in Wiene (Ambt Delden). Op 17-jarige leeftijd gaat hij op zich zelf wonen. Het was de gewoonte dat de oudste zoon het boerenbedrijf overnam, en Opa was de derde zoon, dus hij moet wat anders. Hij volgt de opleiding tot stoker, een vóóropleiding voor die tot machinist. Daarvoor ging je in de leer bij een smid. Overigens werd de boerderij aan de Goorsestraat niet overgenomen door Gerard maar door Hendrik, die maar net ouder was dan Willem. En de boerderij werd omstreeks ?? afgebroken in verband met de aanleg van  rijksweg 844, later N346, van Goor naar Delden.  De naam Goorsestraat kwam hiermee te vervallen.

Op 26 oktober 1910 vestigt hij zich aldus in Haaksbergen (Twente), geregistreerd als knecht. Hij kan niet zo goed uit bed komen, gaat het verhaal volgens tante Engeline: hij had zijn wekker in een bord met knikkers gezet om zich niet te verslapen.

Op 4 september 1912 verhuist hij naar Lichtenvoorde (gemeente Gendringen, Gelderse Achterhoek). Hij wordt daar geregistreerd als smidsknecht.

Het betreft hierboven inschrijvingen in het bevolkingsregister. Voor volledige pagina klik op de links. Pikant: volgens het bevolkingsregister zijn er twee soorten inwoners, inboorlingen en vreemdelingen. Zie de header op de volledige pagina. Opa was volgens deze indeling een inboorling.

Op 18 juli 1913 verhuist hij naar Ambt Delden, zijn geboorteplaats. Volgens de kostgangerskaarten is hij vervolgens in Limburg terecht gekomen.

Op 18 mei 1916 verhuist Opa van Heerlen terug naar Twente. Tot 26 juli 1918 woont hij, als leerling-machinist, bij zijn zus Trui en haar man Hendrik ten Dam aan de Langeler Dwarsweg 4 in Hengelo. Later aan de Ottoweg 4. Van daaruit vertrekt hij opnieuw naar Heerlen.

De boerderij van zijn ouders aan de Goorsestraat wordt genoemd in de annalen van de Voetbalvereniging Delden.  Zijn vader was al overleden. In die tijd woont zijn zus Marie daar, vermoedelijk samen met haar moeder en broer Hendrik. Zwarte Marie werd zo genoemd vanwege haar ravenzwarte haar.

“In 1926 verhuisde de V.V. Delden naar Wernink Marie (“Zwarte Marie”) aan de Goorsestraat. Hier kon men zich omkleden en wassen op de deel. Marie zette voor alle spelers een stoel voor de kleren klaar en een teiltje water om zich na afloop te wassen. Dat er gevaren aan de deel verbonden waren ondervond destijds een speler van Wilhelminaschool. Na de wedstrijd vond hij zijn hemd nagenoeg opgegeten door de koeien. Het bij de TVB ingediende protest haalde echter niets uit. “Dan had hij zijn kleren maar niet zo slordig weg moeten leggen,” was de reactie van Deldens zijde.”

De moeder van Oma (Caecilia van Wijk, tante Cile is naar haar vernoemd) en haar man Johan Vogelzang zijn getrouwd in Oldenzaal, woonden na de geboorte van Oma even in Lonneker en begonnen daarna een winkel aan de Jozefstraat, later om de hoek in de Bentinckstraat in Oldenzaal, die later overgenomen werd door zoon / broer Frits. Caecilia is in de voorkamer van hun huis begonnen met een snoepwinkeltje, dat is uitgegroeid tot een kruidenierswinkel. Zij zag voor haar dochters geen toekomst in de Twentse textiel. Tante Jos herinnert zich dat haar moeder vertelde dat, wanneer de zussen Vogelzang -Riek, An, Beth en Marie-  zondags op pad gingen, zij hun moeder zagen zitten achter het venster met de potten met wijnballen en dergelijke.

Kruidenier Vogelzang: let op de naam op de deur. De pronte heer voor de winkel is Johan Vogelzang, de vader van Oma. De kar werd oorspronkelijk getrokken door een hond. Het lijkt of het tuigje op de grond zichtbaar is.
De familiefoto is gemaakt op de huwelijksdag van Marie op 19 januari 1922. Oma is de tweede van links op de ‘zussenrij’. Marie staat links naast haar. Frits is het jongetje linksvoor
De foto van de familie Wernink rechts dateert van omstreeks 1920: dochter Gesina ontbreekt, zij overleed in 1909. Haar vader overleed in 1921. Opa is de zoon rechtsachter. (Zwarte) Marie staat links naast hem. Trui zit linksvóór. Eén van de broers van Opa ontbreekt eveneens. Dat zal vermoedelijk Gerard zijn, de oudste. Over hem is weinig bekend.

Oma en Opa hebben elkaar ontmoet in hotel-café-restaurant Kole aan de Enschedesestraat 14 in Hengelo. Oma was daar kamermeisje, maar hielp ook in het café. Opa kwam daar regelmatig met zijn vrienden om een kaartje te leggen. Tante Jos herinnert zich het verhaal dat ze wel eens met 5-en of 6-en, 30 gekookte eieren bestelden en die in een mum van tijd soldaat maakten.
Zij trouwen op 31 mei 1922 in Oldenzaal. De kerkelijke inzegening is op 8  juni 1922, de verjaardag van Oma.

Caférestaurant Kole bestaat niet meer.
Trouwen in het zwart, of in dit geval in het bruin, was tot 1920 heel normaal. Deze foto stond destijds op de schoorsteenmantel in de Hindestraat. Kleindochter MJ (6) zegt daarvan: “Dat is tante Jos, maar die meneer ken ik niet'”
Het dienblad is een cadeau ter gelegenheid van hun verloving, waarschijnlijk van vrienden van Opa. Soortgelijke patronen worden gezien in houtsnijwerk dat in die tijd door dwangarbeiders werd gemaakt. De initialen -WW en RV- staan rechts in het hartje. In het linkerhartje staat het jaar van de verloving: 1921. Het dienblad stond in de Hindestraat met theeservies op de keukentafel onder het doorgeefluik.
Mariette heeft met haar schoonzoon Jean-Paul het oordeel gevraagd van een kenner bij het TV-programma Tussen Kunst & Kitsch, Die was duidelijk gecharmeerd van de kunstzinnigheid van het dienblad. Hij vertelde dat de houten vormen op jute zijn vastgezet.

Zij gaan wonen in Hengelo. Vanaf 21 juni 1922 aan het Telgenplein 15. Gerard wordt er geboren in februari 1923. Volgens de gezinskaart is Opa dan leerling machinist.
Tussen 30 april en 11 december 1923 woont tante Lies (Louisa Catharina Vogelzang,1907) bij hen in. Tante Lies is de op één na jongste zus van Oma. Zij staat geregistreerd als dagmeisje. Misschien ook om haar zus te helpen na de geboorte van Gerard.

Op 9 maart 1924 verhuizen ze naar de Enschedesestraat 14, boven Café-restaurant Kole in Hengelo, twee dagen vóór de geboorte van Jo. Ook Frans (1925) wordt hier geboren.

Drie jaar later, op 3 maart 1927, verhuist de familie Wernink naar Tilburg. Zij wonen daar tot juni 1928. Eerst in de Nieuwstraat 25 en vanaf 26 juni 1927 aan de Akkerstraat 111. Willy wordt er geboren in oktober 1927. Opa is volgens de gezinskaart ‘ondermachinist’.
Tante Jos vertelt dat haar moeder hier niet goed kon aarden. Dat had (ondermeer?) te maken met het ontbreken van een voortuin. Geen ruimte dus, tussen voordeur en publieke ruimte. Dat geldt zeker voor de Akkerstraat: die is wel heel erg smal!

De beide straten liggen niet ver van elkaar (900 meter) en niet ver van het centrum in de wijk Korvel in oud-Zuid.
Nieuwstraat 25 bestaat niet meer. het huis rechts van de groene poort heeft nummer 21, links ervan nummer 35. Straatbewoners weten ook niet wat er met nummer 25 is gebeurd, maar ze wijzen wel op de onlogische nummering in de hele straat: meteen naast nummer 28 is nummer 44 gelegen. Mogelijk heeft dat te maken met het aanééngroeien van de zeven dorpen, waarvan Korvel er één was tot de stad Tilburg. Een groot deel van het begin van de Nieuwstraat grenst aan een kloostertuin.

De volgende anekdote dateert mogelijk uit Tilburg. De familie is op zondag aan de wandel. Kennelijk is het ontbreken van een zusje het onderwerp van gesprek en wordt als een gemis ervaren. Maar Jo weet raad als een andere familie -met dochters- hen tegemoet komt. Als Jo dat ziet zegt hij: “Moe, griept-er!” (Moe, pak d’r!)

Op 7 juni 1928 verhuist de familie van Tilburg naar de Holterbroekerweg 7 in Zwolle. Het huis waar zij woonden bestaat niet meer. Het huis wat er nu staat dateert uit 2001. Ze hebben daar kennelijk maar zeer kort gewoond want in december van datzelfde jaar werd Harry geboren in Oldenzaal. Eerst is dat de Carmelstraat tegenover de Antoniuskerk waar de kinderen worden gedoopt, later Sparstraat 61. Tante Jos vertelt: “Opa en enkele mensen van het Spoor en van de Post hebben gezamenlijk grond gekocht, een architect en een aannemer ingehuurd en in eigen beheer de huizen in de Sparstraat gebouwd. Vrijstaand en met een grote woonkeuken.” Ook Engeline, Cile en Jos worden in Oldenzaal geboren.

In  de tweede week van september 1934, tante Jos is dan bijna een half jaar oud, verhuist de familie naar Nijmegen. Oma met de kinderen per trein. Volgens de verhalen lag tante Jos op een kussen op het tafeltje in de coupé. Na 12 jaar huwelijk, 8 kinderen en 7 verhuizingen, strijkt de familie neer in de Hindestraat 56, voor alle kinderen toch het ouderlijk huis.

In de plaatselijke krant, De Gelderlander, werden de verhuizingen bijgehouden. op 15 september valt dan ook te lezen dat de familie Wernink uit Oldenzaal in de Hindestraat in Nijmegen is komen wonen.

Linksachter: Gerard, daarvóór: Harry, Frans, Opa, Jo, Oma, Willy, voorste rij: Engeline, Cile, Fientje (Jos)

Hindestraat, huis en tuin, tussen 1937 en 1970.
foto 1. Coba hielp oma met verstelwerk. foto 2. Let op het kolenhok op de achtergrond. Het huis werd  (deels) verwarmd met kolenkachels. In de slaapkamers kon het echter ijskoud zijn! foto 4. de teil die normaal gebruikt werd voor de wekelijkse wasbeurt. Zie ook foto 1 en 6. foto 6. ook voor het repareren van schoenen was je bij Opa aan het juiste adres. foto 8. let op de percolatorkoffiekan. Op de achtergrond een gasgeiser. Het aardgas deed zijn intrede en de kolenkachels werden vervangen door gaskachels. Véronique herinnert zich dat in de keuken vaak een lichte gaslucht was te ruiken.

Op 7 juni 1972 werd het vijftigjarig huwelijksfeest gevierd, eerst een mis in de Groenestraatkerk, later feest in de Goffertboerderij. De Hindestraat viel onder de Groenestraatsparochie, officieel de parochie van de Heilige Antonius van Padua. Net als de kerk in Oldenzaal, waar de jongste vier kinderen zijn gedoopt.

Alle familiefeestjes werden in de Goffertboerderij gehouden, evenals de koffietafel (soep, broodjes) bij de begrafenis van Oma: veel familie uit Twente kwam de laatste eer bewijzen, en die stuur je natuurlijk niet met een plakje cake weer terug naar huis.

50 jaar getrouwd!

Knipsel uit de Gelderlander ter gelegenheid van het 50-jarig huwelijksfeest. Het was normaal in die tijd dat je bij de viering van 50 jaar huwelijk de burgemeester én een journalist op bezoek kreeg. Opmerkelijk is de openbare uitnodiging aan de lezer -zonder enige beperkingen!- om de receptie te bezoeken in de Goffertboerderij. Na Project X, waarbij een tiener uit Haren in 2012 een openbare uitnodiging voor haar 16 jarig verjaardagsfeestje op haar Facebook tijdlijn zet, en de mobiele eenheid nodig was om de rust in het dorp te herstellen, kun je daar tegenwoordig weinig meer bij voorstellen.

In 1973 volgt een verhuizing in naar Boszicht, wat toen een bejaardentehuis heette, in de Heemraadstraat 10, Nijmegen, niet ver van Heumensoord.

Boszicht was net nieuw, groen ontbreekt vrijwel geheel. Het was nog een bejaardentehuis oude stijl. Per persoon een zitslaapkamer van ca 16m2. Het is nu gerenoveerd. Op de foto rechts de avondvierdaagse, georganiseerd door het bejaardenhuis, waarbij Oma wordt begeleid door drie kleindochters: Marie-José, Véronique en Jeanine. Fotograaf is Martien. De dame naast haar in de rolstoel was een vriendin die ze in Boszicht had gemaakt. Deze dame wordt óók begeleid door háár kleindochter. Jeanine is in sporttenue: de atletiekbaan was tegenover het bejaardenhuis. Ze vertelt dat Opa wel eens naar haar verrichtingen kwam kijken.

Oma overlijdt in Boszicht in 1975 aan een hartaanval. Opa gaat na een tweede hersenbloeding naar het verzorgingshuis Kalorama in Beek bij Nijmegen, en overlijdt daar in 1978. Ze zijn begraven op het kerkhof bij de Groenestraatkerk.

revisie oktober 2017